Gıda Zehirlenmesi: Belirtiler, Nedenler ve Tedavi

Gıda zehirlenmesi nedir?

Daha yaygın olarak gıda zehirlenmesi olarak adlandırılan gıda kaynaklı hastalık, kontamine olmuş, bozulmuş veya zehirli gıdaların yenmesi sonucu ortaya çıkar. Gıda zehirlenmesinin en yaygın belirtileri bulantı, kusma ve ishaldir.

Oldukça rahatsız edici olmasına rağmen, gıda zehirlenmesi olağandışı değildir. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre, dünyada her yıl 48 milyon kişi (ya da yaklaşık 7 kişiden 1’i) bir tür gıda zehirlenmesine yakalanmaktadır. Bu 48 milyon kişiden 128.000’i hastaneye kaldırılmaktadır.

Gıda zehirlenmesi belirtileri

Eğer gıda zehirlenmeniz varsa, büyük ihtimalle fark edilmeyecektir.

Belirtiler enfeksiyonun kaynağına bağlı olarak değişebilir.

Yaygın gıda zehirlenmesi vakaları tipik olarak aşağıdaki belirtilerden birkaçını içerecektir:

• karın krampları
• ishal
• mide bulantısı
• kusma
• iştah kaybı
• hafif ateş
• halsizlik
• baş ağrısı

Potansiyel olarak hayatı tehdit eden gıda zehirlenmesinin belirtileri şunlardır:

• 3 günden uzun süren ishal
• 102°F’den (38,9°C) yüksek ateş
• görme veya konuşma güçlüğü
• ağız kuruluğu, az idrar yapma veya hiç yapmama ve sıvıları tutmada güçlük gibi ciddi dehidrasyon belirtileri
• kanlı idrar

Bu belirtilerden herhangi birini yaşarsanız, derhal bir doktora başvurun veya tıbbi tedavi isteyin.

Gıda zehirlenmesi ne kadar sürer?

Belirtilerin ortaya çıkması için geçen süre enfeksiyonun kaynağına bağlıdır, ancak 30 dakika kadar kısa bir süre ile 8 hafta kadar uzun bir süre arasında değişebilir.

Tedavi olsun ya da olmasın, çoğu vaka 1 hafta içinde düzelir.

Gıda zehirlenmesinin nedenleri

Çoğu gıda zehirlenmesi üç ana nedenden birine bağlanabilir: bakteriler, parazitler veya virüsler.

Bu patojenler insanların yediği yiyeceklerin neredeyse tamamında bulunabilir. Bununla birlikte, pişirme ısısı genellikle tabağımıza ulaşmadan önce gıdalardaki patojenleri öldürür. Çiğ yenen gıdalar, pişirme sürecinden geçmedikleri için yaygın gıda zehirlenmesi kaynaklarıdır.

Bazen yiyecekler dışkı veya kusmuktaki organizmalarla temas eder. Bu durum büyük olasılıkla hasta bir kişi yiyecek hazırladığında ve pişirmeden önce ellerini yıkamadığında meydana gelir.

Et, yumurta ve süt ürünleri sıklıkla kontamine olmaktadır. Su da hastalığa neden olan organizmalarla kirlenmiş olabilir.

Bakteriler

Bakteriler gıda zehirlenmesinin açık ara en yaygın nedenidir. Gıda zehirlenmesinin bakteriyel nedenleri şunları içerir:

• E. coli, özellikle Shiga toksini üreten E. coli (STEC)
• Listeria monocytogenes
• Salmonella
• Campylobacter
• Clostridium botulinum
• Staphylococcus aureus
• Shigella
• Vibrio vulnificus

Tehlikeli bakterileri düşünürken, E. colive Salmonella gibi isimler akla gelmektedir. colive Salmonella gibi isimlerin akla gelmesinin iyi bir nedeni vardır.

Salmonella dünyadaki gıda zehirlenmesi vakalarının en büyük bakteriyel nedenidir. CDC’ye göre, her yıl 26.500 hastaneye yatış da dahil olmak üzere tahmini 1.350.000 gıda zehirlenmesi vakası salmonella enfeksiyonuna bağlanabilir.

Campylobacter ve C. botulinum gıdalarımızda gizlenebilen daha az bilinen ve potansiyel olarak ölümcül iki bakteridir.

Parazitler

Parazitlerin neden olduğu gıda zehirlenmeleri bakterilerin neden olduğu gıda zehirlenmeleri kadar yaygın değildir, ancak gıda yoluyla yayılan parazitler hala çok tehlikelidir. Bunlar şunları içerir:

• Toxoplasma gondii
• Giardia lamblia
• gibi çeşitli tenyalar:
  • Taenia saginata (sığır tenyası)
  • Taenia solium (domuz tenyası)
  • Diphyllobothrium latum (balık tenyası)
• Cryptosporidium
• Ascaris lumbricoides, bir tür yuvarlak solucan
• flukes (yassı solucanlar), Opisthorchiidae (karaciğer kurdu) ve Paragonimus (akciğer kurdu)
• kıl kurtları veya Enterobiasis
• Trichinella

CDC’ye göre, toksoplazmoz dünyada gıda zehirlenmesine bağlı ölümlerin önde gelen nedenidir. Toxoplasma gondiikedi kum kutularında da bulunur.

Parazitler sindirim sisteminizde yaşayabilir ve yıllarca fark edilmeyebilir. Bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler ve hamileler, bazı parazitlerin bağırsaklarına yerleşmesi durumunda daha ciddi yan etki riski altındadır.

Virüsler

Gıda zehirlenmesine bir virüs de neden olabilir, örneğin:

• bazen Norwalk virüsü olarak da bilinen norovirüs
• rotavirüs
• astrovirüs
• sapovirüs
• hepatit A virüsü

Norovirüs her yıl dünyada 19 ila 21 milyon kusma ve ishal vakasına neden olmaktadır. Nadir durumlarda ölümcül olabilir. Diğer virüsler de benzer semptomlara yol açar, ancak daha az yaygındırlar.

Karaciğer rahatsızlığı olan hepatit A’ya neden olan virüs gıda yoluyla da bulaşabilir.

Yaygın kaynaklar

Gıda zehirlenmesinin nedeni	Belirtiler ne kadar sürede başlar (maruz kaldıktan sonra)	Nerede bulunur
Ascaris lumbricoides	Nadiren fark edilebilir semptomlara neden olur	Kontamine toprakta yetişen ürünler
Astrovirüs	4-5 gün	Kontamine su
Campylobacter	2-5 gün	Çiğ veya az pişmiş tavuk, pastörize edilmemiş süt, kontamine su
Clostridium botulinum	18-36 saat	Asit oranı düşük konserve sebzeler (yeşil fasulye ve mantar gibi), konserve ton balığı, fermente balık, jambon, sosis, pruno (“hapishane şarabı”), evde uygunsuz şekilde konserve edilmiş veya şişelenmiş ürünler
Cryptosporidium	2-10 gün (ortalama 7 gün)	Taze meyveler, meyve suyu, taze sebzeler, pastörize edilmemiş elma şarabı, pastörize edilmemiş süt, kontamine su
Diphyllobothrium latum (balık tenyası)	Nadiren fark edilebilir semptomlara neden olur	Çiğ veya az pişmiş balık
E. coli	3-4 gün	Çiğ veya az pişmiş sığır eti, çiğ marul ve diğer sebzeler, çiğ filizler, pastörize edilmemiş süt, kontamine su
Enterobiasis (pinworms)	Nadiren fark edilebilir semptomlara neden olur	Çoğunlukla kontamine bir yüzeye dokunarak veya vakası olan bir kişiyle yakın temas yoluyla bulaşır, ancak gıdaların yanlış işlenmesinden de kaynaklanabilir
Giardia lamblia	1-2 hafta	Kontamine toprakta yetişen ürünler, kontamine et, kontamine su Gıdaların yanlış işlenmesinden de kaynaklanabilir
Hepatit A virüsü	15-50 gün	Dondurulmuş meyveler, dondurulmuş sebzeler, az pişmiş kabuklu deniz ürünleri, kontamine su Gıdaların yanlış işlenmesinden de kaynaklanabilir
Listeria monocytogenes	1-4 hafta	Pastörize edilmemiş süt ürünleri (süt ve yumuşak peynirler gibi), kavun, çiğ filizler, şarküteri eti, tütsülenmiş balık
Norovirüs	1-2 gün	İstiridye ve diğer kabuklu deniz ürünleri, marul ve diğer yapraklı yeşillikler, taze meyve, kontamine su Gıdaların yanlış işlenmesinden de kaynaklanabilir
Opisthorchiidae (karaciğer kurdu)	Nadiren fark edilebilir semptomlara neden olur	Çiğ veya az pişmiş yengeç, kerevit veya balık
Paragonimus (akciğer kurdu)	2-15 gün	Çiğ, az pişmiş, salamura, veya tuzlanmış yengeç veya kerevit
Rotavirüs	1-2 gün	Kabuklu deniz ürünleri, salatalar, kontamine buz
Salmonella	6 saat-6 gün	Çiğ veya az pişmiş kümes hayvanları, yumurta, çiğ meyve ve sebzeler, kontamine su
Sapovirüs	1-3 gün	İstiridye, istiridye, kontamine su
Shigella	Genellikle 1-2 gün (ancak 7 güne kadar sürebilir)	Çiğ sebzeler, ton balığı salatası ve patates salatası gibi soğuk salatalar, sandviçler, kontamine su Uygunsuz gıda kullanımından da kaynaklanabilir
Staphylococcus aureus	30 dakika-8 saat	Pudingler, krema dolgulu fırın ürünleri, dilimlenmiş etler, ton balığı salatası ve patates salatası gibi soğuk salatalar, sandviçler Gıdaların yanlış işlenmesi veya uygun olmayan sıcaklıklarda bırakılmasından da kaynaklanabilir
Taenia saginata (sığır tenyası)	Nadiren fark edilebilir semptomlara neden olur	Çiğ veya az pişmiş sığır eti
Taenia solium (domuz tenyası)	Nadiren fark edilebilir semptomlara neden olur	Çiğ veya az pişmiş domuz eti
Toxoplasma gondii	Nadiren fark edilebilir semptomlara neden olur	Az pişmiş kabuklu deniz ürünleri veya et (özellikle domuz eti, kuzu ve geyik eti), kontamine su Çoğunlukla enfekte kedi dışkısıyla temas yoluyla bulaşır, ancak yanlış gıda işleme veya hazırlamadan da kaynaklanabilir
Trichinella	Karın semptomları için 1-2 gün ve diğer semptomlar için 2-8 hafta	Çiğ veya az pişmiş et, özellikle domuz eti ve yabani av hayvanları
Vibrio vulnificus	2-48 saat	Çiğ veya az pişmiş kabuklu deniz ürünleri, özellikle istiridye

Gıda zehirlenmesi tedavileri

Gıda zehirlenmesi genellikle evde tedavi edilebilir. İşte gıda zehirlenmesinin tedavisine yardımcı olabileceğiniz bazı yollar:

Susuz kalmayın

Gıda zehirlenmeniz varsa, uygun şekilde susuz kalmamanız çok önemlidir. Elektrolit içeriği yüksek spor içecekleri yardımcı olabilir. Meyve suyu ve hindistan cevizi suyu karbonhidratları geri kazandırabilir ve yorgunluğa yardımcı olabilir.

Sindirim sistemini tahriş edebilecek kafeinden kaçının. Papatya, nane ve karahindiba gibi yatıştırıcı bitkiler içeren kafeinsiz çaylar mide rahatsızlığını yatıştırmaya yardımcı olabilir.

Reçetesiz (OTC) ilaçlar alın

Loperamid (Imodium) ve Pepto-Bismol gibi reçetesiz (OTC) ilaçlar ishali yönetmenize ve bulantıyı bastırmanıza yardımcı olabilir.

Ancak, vücut toksini sistemden atmak için kusma ve ishali kullandığından, bu ilaçları kullanmadan önce bir doktora danışmalısınız. Ayrıca, bu ilaçları kullanmak hastalığın ciddiyetini maskeleyebilir ve uzman tedavisine başvurmayı geciktirmenize neden olabilir.

Pyrantel pamoate (Reese’s Pinworm Medicine) kıl kurtları için yaygın bir ilaçtır.

Reçeteli ilaçlar alın

Birçok gıda zehirlenmesi vakası kendiliğinden geçse de, bazı kişiler hastalıklarından sorumlu patojene bağlı olarak reçeteli ilaçlardan faydalanabilir.

Reçeteli ilaçlar yaşlı, bağışıklık sistemi baskılanmış veya hamile kişilere fayda sağlayabilir. Hamile kişiler için antibiyotik tedavisi, enfeksiyonun doğmamış bebeğe bulaşmasını önlemeye yardımcı olur.

Reçeteli ilaçlara ihtiyacınız varsa, doktorunuz aşağıdaki hastalık nedenleri için bu rejimlerden birini önerebilir:

• A. lumbricoides: antiparazitik ilaçlar albendazol (Albenza) veya mebendazol (Enverm)
• Campylobacter: antibiyotik azitromisin (Zithromax)
• Cryptosporidium: ishal tedavisinde kullanılan antiparazitik ilaç nitazoksanid (Alinia)
• D. latum (balık tenyası): antiparazitik ilaç prazikuantel (Biltricide)
• Enterobiasis (kıl kurdu): albendazol (Albenza) veya mebendazol (Enverm)
• G. lamblia:
  • nitazoksanid (Alinia)
  • metronidazol (Flagyl), paromomisin, kinakrin veya furazolidon antibiyotikleri
  • antibiyotik ve antiparazitik bir ilaç olan tinidazol (Tindamax)
• L. monocytogenes: antibiyotik ampisilin
• Opisthorchiidae (karaciğer kurdu): praziquantel (Biltricide) veya albendazol (Albenza)
• Paragonimus (akciğer kurdu): prazikuantel (Biltricide) veya antiparazitik ilaç triklabendazol (Egaten)
• Shigella: azithromycin (Zithromax) veya ciprofloxacin (Cipro) antibiyotikleri
• T. saginata (sığır tenyası): T. saginata
• T. solium (domuz tenyası) için etiket dışı tedaviler olan praziquantel (Biltricide) veya albendazol (Albenza): T. solium
• T. gondii için etiket dışı tedaviler olan prazikuantel (Biltricide) veya albendazol (Albenza):
  • antiparazitik ilaç pirimetamin (Daraprim) ve sülfadiazin gibi bir antibiyotik kombinasyonu
  • tek başına bir ilaç olarak antibiyotik spiramisin
• Trichinella: albendazol (Albenza) veya mebendazol (Enverm)

ETİKET DIŞI İLAÇ KULLANIMI

Etiket dışı ilaç kullanımı, Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından bir amaç için onaylanmış bir ilacın henüz onaylanmamış farklı bir amaç için kullanılması anlamına gelir.

Ancak, bir doktor ilacı yine de bu amaç için kullanabilir. Bunun nedeni, FDA’nın ilaçların test edilmesi ve onaylanmasını düzenlemesi, ancak doktorların hastalarını tedavi etmek için ilaçları nasıl kullandıklarını düzenlememesidir. Dolayısıyla doktorunuz, tedaviniz için en iyi olduğunu düşündüğü ilacı reçete edebilir.

Antitoksin alın

C. botulinum ile enfeksiyon tıbbi bir acil durum olarak kabul edilir. Mümkün olan en kısa sürede tıbbi yardım alın.

Eğer bir C. botulinum vakanız varsa, bir doktor antitoksin uygulayacaktır. Bebeklere BabyBIG (botulizm bağışıklık globulini) adı verilen özel bir antitoksin verilecektir.

Dinlenme

Gıda zehirlenmesi geçirenlerin bol bol dinlenmeleri de önemlidir.

Durumunuz ağırsa

Ağır gıda zehirlenmesi vakalarında hastanede damar içi (IV) sıvı ile hidrasyon gerekebilir.

En kötü gıda zehirlenmesi vakalarında, iyileşirken hastanede daha uzun süre kalmanız gerekebilir. Nadir görülen ciddi C. botulinum vakaları olan kişilerde mekanik ventilasyon bile gerekebilir.

Gıda zehirlenmesi geçirdiğinizde ne yemeli ve içmelisiniz

En iyisi ishal ve kusma geçene kadar katı gıdaları yavaş yavaş kesmektir. Bunun yerine, sindirimi kolay, yumuşak ve yağ oranı düşük yiyecekler yiyerek veya içerek normal diyetinize geri dönün:

• tuzlu kraker
• tost
• jelatin
• muz
• pirinç
• yulaf ezmesi
• yumuşak patates
• haşlanmış sebze
• tavuk suyu
• kafeinsiz soda, zencefilli gazoz veya kök birası gibi
• seyreltilmiş meyve suları
• sporcu içecekleri

Kaçınılması gerekenler

Midenizin daha fazla rahatsız olmasını önlemek için, kendinizi daha iyi hissettiğinizi düşünseniz bile, aşağıdaki sindirimi zor yiyeceklerden kaçınmaya çalışın:

• süt ürünleri, özellikle süt ve peynirler
• yağlı yiyecekler
• kızarmış yiyecekler
• çok baharatlı yiyecekler
• şeker oranı yüksek yiyecekler
• baharatlı yiyecekler

Ayrıca kaçının:

• kafein
• alkol
• nikotin

Gıda zehirlenmesi nasıl teşhis edilir

Bir doktor belirtilerinize dayanarak gıda zehirlenmesinin türünü teşhis edebilir.

Ağır vakalarda, gıda zehirlenmesinden neyin sorumlu olduğunu belirlemek için kan testleri, dışkı testleri ve yediğiniz yiyecekler üzerinde testler yapılabilir. Doktor, gıda zehirlenmesi sonucu susuz kalıp kalmadığınızı değerlendirmek için idrar testi de kullanabilir.

Gıda zehirlenmesi için risk faktörleri

Herkes gıda zehirlenmesine yakalanabilir. İstatistiksel olarak konuşmak gerekirse, neredeyse herkes hayatında en az bir kez gıda zehirlenmesine yakalanacaktır.

Diğerlerine göre daha fazla risk altında olan bazı popülasyonlar vardır. Bunlar şunları içerir:

• Bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler. Bağışıklık sistemi baskılanmış veya otoimmün hastalığı olan kişilerde gıda zehirlenmesinden kaynaklanan enfeksiyon ve komplikasyon riski daha yüksek olabilir.
• Hamile insanlar. Hamile insanlar daha fazla risk altındadır çünkü vücutları hamilelik sırasında metabolizma ve dolaşım sistemindeki değişikliklerle başa çıkmaktadır.
• Yaşlı yetişkinler. 65 yaş ve üzeri yetişkinler de gıda zehirlenmesine yakalanma konusunda daha büyük bir riskle karşı karşıyadır. Bunun nedeni, bağışıklık sistemlerinin bulaşıcı organizmalara karşı hızlı tepki verememesidir.
• Küçük çocuklar. Bağışıklık sistemleri yetişkinler kadar gelişmediği için 5 yaşın altındaki çocuklar da risk altındaki popülasyon olarak kabul edilir. Küçük çocuklar kusma ve ishalden kaynaklanan dehidrasyondan daha kolay etkilenirler.

Gıda zehirlenmesi nasıl önlenir

Gıda zehirlenmesini önlemenin en iyi yolu, yiyeceklerinizi güvenli bir şekilde kullanmak ve güvenli olmayabilecek yiyeceklerden kaçınmaktır.

Bazı gıdaların üretilme ve hazırlanma biçimleri nedeniyle gıda zehirlenmesine yol açma olasılığı daha yüksektir. Pişirme sırasında öldürülen bulaşıcı ajanlar bazı gıdalarda mevcut olabilir, örneğin:

• et
• kümes hayvanları
• yumurta
• kabuklu deniz ürünleri

Bu gıdalar çiğ olarak yenirse, uygun şekilde pişirilmezse veya temas sonrasında eller ve yüzeyler temizlenmezse gıda zehirlenmesi meydana gelebilir.

Gıda zehirlenmesine neden olması muhtemel diğer gıdalar şunlardır:

• çiğ veya az pişmiş olarak servis edilen suşi ve diğer balık ürünleri
• ısıtılmamış veya pişirilmemiş şarküteri etleri ve sosisli sandviçler
• çeşitli hayvanlardan elde edilmiş et içerebilen kıyma
• pastörize edilmemiş süt, peynir ve meyve suyu
• çiğ, yıkanmamış meyve ve sebzeler

Gıda zehirlenmesinden kaçınmak için aşağıdaki adımları uygulayın:

• Yemek pişirmeden veya yemeden önce daima ellerinizi yıkayın.
• Yiyeceklerinizin uygun şekilde kapatıldığından ve saklandığından emin olun.
• Et ve yumurtaları iyice pişirin.
• Çiğ ürünlerle temas eden her şeyi diğer gıdaları hazırlamak için kullanmadan önce sterilize edin.
• Meyve ve sebzeleri servis etmeden önce her zaman yıkadığınızdan emin olun.

Sonuç

Gıda zehirlenmesinin hayati tehlike yaratması son derece nadirdir. Gıda zehirlenmesi oldukça rahatsız edici olsa da, iyi haber şu ki, çoğu insan tedavi olmadan bile birkaç gün içinde tamamen iyileşir.

Kaynaklar

• Foodborne germs and illnesses. (2020).
  cdc.gov/foodsafety/foodborne-germs.html
• Food poisoning symptoms. (2021).
  cdc.gov/foodsafety/symptoms.html
• cdc.gov/parasites/trichinellosis/gen_info/faqs.html
• Get the facts about salmonella. (2020).
  fda.gov/animal-veterinary/animal-health-literacy/get-facts-about-salmonella
• u003cemu003eSalmonellau003c/emu003e. (2021).
  cdc.gov/salmonella
• cdc.gov/parasites/toxoplasmosis/index.html
• cdc.gov/norovirus/trends-outbreaks/burden-US.html
• Lee RM, et al. (2013). Incubation periods of viral gastroenteritis: A systematic review.
  bmcinfectdis.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-2334-13-446
• Bacteria and viruses. (2021).
  
• Bacteria and viruses. (2021).