İçindekiler
Kronik yorgunluk sendromu (KYS), dinlenmekle geçmeyen ve altta yatan tıbbi bir durumla açıklanamayan aşırı yorgunluk veya bitkinlikle karakterize bir hastalıktır.
KYS, miyaljik ensefalomiyelit (ME) veya sistemik efor intoleransı hastalığı (SEID) olarak da adlandırılabilir.
KYS’nin nedenleri henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Bazı teoriler viral enfeksiyon, psikolojik stres veya faktörlerin bir kombinasyonunu içerir.
Tek bir neden tanımlanmadığından ve diğer birçok durum benzer semptomlar ürettiğinden, KYS’nin teşhis edilmesi zor olabilir.
KYS için herhangi bir test yoktur. Doktorunuz bir tanı koyarken yorgunluğunuzun diğer nedenlerini elemek zorunda kalacaktır.
KYS daha önce tartışmalı bir tanı iken, artık yaygın olarak tıbbi bir durum olarak kabul edilmektedir.
KYS herkesi etkileyebilir, ancak en çok 40’lı ve 50’li yaşlardaki kadınlar arasında yaygındır. Şu anda bir tedavisi yoktur, ancak tedavi semptomları hafifletebilir.
İşte belirtiler, tedavi seçenekleri ve görünüm dahil olmak üzere KYS hakkında bilmeniz gerekenler.
KYS’ye ne sebep olur?
KYS’nin nedeni bilinmemektedir. Araştırmacılar, katkıda bulunan faktörlerin şunları içerebileceğini tahmin etmektedir:
- virüsler
- zayıflamış bir bağışıklık sistemi
- stres
- hormonal dengesizlikler
Bazı insanların genetik olarak KYS geliştirmeye yatkın olması da mümkündür.
KYS bazen viral bir enfeksiyondan sonra gelişebilse de, KYS’ye neden olan tek bir enfeksiyon türü bulunmamıştır. KYS ile ilişkili olarak incelenmiş olan bazı viral enfeksiyonlar şunlardır:
- Epstein-Barr virüsü (EBV)
- human herpesvirus 6
- Ross River virüsü (RRV)
- rubella virüsü
Coxiella burnetii ve Mycoplasma pneumoniae dahil olmak üzere bakterilerin neden olduğu enfeksiyonlar da KYS ile ilişkili olarak incelenmiştir.
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), KYS’nin belirli bir durumdan ziyade birden fazla farklı durumun son aşaması olabileceğini öne sürmüştür.
Aslında, EBV, Ross River virüsü veya Coxiella burnetii enfeksiyonu olan her 10 kişiden yaklaşık 1’inde KYS tanısı kriterlerini karşılayan bir durum gelişecektir.
Ayrıca araştırmacılar, bu üç enfeksiyondan herhangi biriyle şiddetli semptomlar geçirenlerin daha sonra KYS geliştirme riskinin daha yüksek olduğunu söylüyor.
KYS’li kişilerin bazen bağışıklık sistemleri zayıflar, ancak doktorlar bunun hastalığa neden olmak için yeterli olup olmadığını bilmiyorlar.
KYS’li kişilerde bazen anormal hormon seviyeleri de görülebilir. Doktorlar bunun da önemli olup olmadığı konusunda henüz bir sonuca varmış değiller.
Bazı KYS hastalarında aynı zamanda B2 (riboflavin) veya B12 gibi vitaminlerde eksiklikler olabilir, ancak vitamin takviyesi ile bu eksikliklerin düzelip düzelmediği belirsizdir.
KYS için risk faktörleri
KYS en yaygın olarak 40’lı ve 50’li yaşlardaki kişilerde görülür.
Cinsiyet de KYS’de önemli bir rol oynar, çünkü kadınlara erkeklerden iki ila dört kat daha fazla KYS teşhisi konma olasılığı vardır.
KYS için riskinizi artırabilecek diğer faktörler şunlardır:
- genetik yatkınlık
- alerjiler
- stres
- çevresel faktörler
KYS’nin belirtileri nelerdir?
KYS’nin belirtileri kişiye ve durumun ciddiyetine göre değişir.
En yaygın belirti günlük aktivitelerinizi engelleyecek kadar şiddetli yorgunluktur.
KYS teşhisi konulabilmesi için, yorgunlukla birlikte olağan günlük aktivitelerinizi gerçekleştirme yeteneğinizin önemli ölçüde azalması en az 6 ay sürmelidir. Yatak istirahati ile tedavi edilebilir olmamalıdır.
Ayrıca fiziksel veya zihinsel aktivitelerden sonra aşırı yorgunluk yaşayacaksınız, bu da efor sonrası halsizlik (PEM) olarak adlandırılır. Bu durum aktiviteden sonra 24 saatten fazla sürebilir.
KYS aynı zamanda uyku sorunlarına da yol açabilir, örneğin:
- bir gece uykusundan sonra yenilenmemiş hissetmek
- kronik uykusuzluk
- diğer uyku bozuklukları
Ayrıca, şunları da yaşayabilirsiniz:
- hafıza kaybı
- konsantrasyonda azalma
- ortostatik intolerans (yatar veya oturur pozisyondan ayakta durur pozisyona geçmek baş dönmesi, sersemlik veya baygınlık hissi yaratır)
CFS’nin fiziksel semptomları şunları içerebilir:
- kas ağrısı
- sık baş ağrısı
- kızarıklık veya şişlik olmadan çoklu eklem ağrısı
- sık boğaz ağrısı
- boynunuzda ve koltuk altlarınızda hassas ve şişmiş lenf düğümleri
CFS bazı insanları döngüler halinde etkiler, dönemler daha kötü ve daha iyi hissettirir.
Belirtiler bazen tamamen ortadan kalkabilir, bu da remisyon olarak adlandırılır. Bununla birlikte, semptomların daha sonra geri dönmesi hala mümkündür, bu da nüks olarak adlandırılır.
Bu remisyon ve nüks döngüsü semptomlarınızı yönetmeyi zorlaştırabilir, ancak bu mümkündür.
CFS nasıl teşhis edilir?
KYS teşhis edilmesi çok zor bir durumdur.
Tıp Enstitüsü’ne göre, 2015 yılı itibariyle KYS yaklaşık 836.000 ila 2,5 milyon kişide görülmektedir. Bununla birlikte, yüzde 84 ila 91’inin henüz bir teşhis almadığı tahmin edilmektedir.
KYS’yi taramak için herhangi bir tıbbi test bulunmamaktadır. Belirtileri diğer birçok rahatsızlıkla benzerlik göstermektedir. KYS’li birçok kişi “hasta görünmez”, bu nedenle doktorlar gerçekten bir sağlık sorunları olduğunu fark etmeyebilir.
KYS tanısı koyabilmek için doktorunuz diğer olası nedenleri eleyecek ve tıbbi geçmişinizi sizinle birlikte gözden geçirecektir.
En azından daha önce bahsedilen temel semptomlara sahip olduğunuzu doğrulayacaklardır. Ayrıca açıklanamayan yorgunluğunuzun süresi ve şiddeti hakkında da sorular soracaklardır.
Yorgunluğunuzun diğer olası nedenlerini elemek, teşhis sürecinin önemli bir parçasıdır. KYS’ye benzeyen semptomları olan bazı durumlar şunlardır:
- mononükleoz
- Lyme hastalığı
- multipl skleroz
- lupus (SLE)
- hipotiroidizm
- fibromiyalji
- major depresif bozukluk
- şiddetli obezite
- uyku bozuklukları
Bazı ilaçların yan etkileri, Antihistaminikler ve alkol gibi maddeler de KYS semptomlarını taklit edebilir.
KYS semptomları ile diğer birçok durum arasındaki benzerlikler nedeniyle, kendi kendinize teşhis koymamanız önemlidir. Belirtileriniz hakkında doktorunuzla konuşun. Rahatlamak için sizinle birlikte çalışabilirler.
CFS nasıl tedavi edilir?
Şu anda CFS için belirli bir tedavi yoktur.
Her kişi farklı semptomlara sahiptir ve bu nedenle hastalığı yönetmek ve semptomlarını hafifletmek için farklı tedavi türlerine ihtiyaç duyabilir.
Yukarıda belirtildiği gibi, bazı KYS hastalarında fonksiyonel vitamin eksiklikleri de olabilir ve teorik olarak vitamin takviyesi ile daha iyi hissedebilirler, ancak çok daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Sizin için en iyi tedavi planını oluşturmak üzere sağlık ekibinizle birlikte çalışın. Tedavilerin olası faydalarını ve yan etkilerini sizinle birlikte gözden geçirebilirler.
Efor sonrası halsizlik (PEM) semptomlarının ele alınması
PEM, küçük bir fiziksel, zihinsel veya duygusal efor bile KYS semptomlarının kötüleşmesine neden olduğunda ortaya çıkar.
Kötüleşen semptomlar genellikle aktiviteden 12 ila 48 saat sonra ortaya çıkar ve günler hatta haftalar boyunca sürer.
Pacing olarak da adlandırılan aktivite yönetimi, PEM alevlenmelerini önlemek için dinlenme ve aktiviteyi dengelemeye yardımcı olabilir. Zihinsel ve fiziksel aktiviteler için bireysel sınırlarınızı bulmanız, bu aktiviteleri planlamanız ve ardından bu sınırlar içinde kalmak için dinlenmeniz gerekir.
Bazı doktorlar bu sınırlar içinde kalmayı “enerji zarfı” olarak adlandırır. Aktivitelerinizin bir günlüğünü tutmak kişisel sınırlarınızı bulmanıza yardımcı olabilir.
Şiddetli aerobik egzersiz çoğu kronik rahatsızlığa iyi gelirken, KYS’li kişilerin bu tür egzersiz rutinlerini tolere edemediğini unutmamak önemlidir.
Ev ilaçları ve yaşam tarzı değişiklikleri
Bazı yaşam tarzı değişiklikleri yapmak semptomlarınızı azaltmaya yardımcı olabilir.
Kafein alımınızı sınırlandırmak veya ortadan kaldırmak daha iyi uyumanıza ve uykusuzluğunuzu hafifletmenize yardımcı olabilir. Nikotin ve alkolü de sınırlandırmalı veya bunlardan kaçınmalısınız.
Geceleri uyuma becerinize zarar veriyorsa gün içinde uyuklamaktan kaçınmaya çalışın.
Bir uyku rutini oluşturun. Her gece aynı saatte yatın ve her gün aynı saatte uyanmayı hedefleyin.
İlaçlar
Tipik olarak, hiçbir ilaç tüm semptomlarınızı tedavi edemez. Ayrıca, belirtileriniz zaman içinde değişebilir, bu nedenle ilaçlarınızın da değişmesi gerekebilir.
Birçok durumda, KYS depresyonu tetikleyebilir veya depresyonun bir belirtisi olabilir. Düşük doz antidepresan tedavisine veya bir ruh sağlığı sağlayıcısına yönlendirilmeye ihtiyacınız olabilir.
Yaşam tarzı değişiklikleri size dinlendirici bir gece uykusu sağlamıyorsa, doktorunuz bir uyku yardımı önerebilir. Ağrı azaltıcı ilaçlar da KYS’nin neden olduğu ağrılar ve eklem ağrılarıyla başa çıkmanıza yardımcı olabilir.
İlaç tedavisi gerekiyorsa, ihtiyaçlarınıza göre uyarlanması gerekecektir. Doktorunuzla yakın işbirliği içinde çalışın. KYS için herkese uyan tek bir tedavi yoktur.
Alternatif tıp
Akupunktur, tai chi, yoga ve masaj KYS ile ilişkili ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Herhangi bir alternatif veya tamamlayıcı tedaviye başlamadan önce mutlaka doktorunuzla konuşun.
Uzun vadede neler beklenebilir?
Artan araştırma çabalarına rağmen, CFS kesin olarak bilinen bir nedeni ve tedavisi olmayan karmaşık bir durum olmaya devam etmektedir. İyileşme oranı sadece %5’tir. Bu nedenle KYS’yi yönetmek zor olabilir.
Kronik yorgunluğunuza uyum sağlamak için muhtemelen yaşam tarzınızda değişiklikler yapmanız gerekecektir. Sonuç olarak depresyon, anksiyete veya sosyal izolasyon yaşayabilirsiniz. Karar verirken ve geçiş yaparken bir destek grubuna katılmanın faydalı olabileceğini düşünebilirsiniz.
KYS herkeste farklı şekilde ilerler, bu nedenle ihtiyaçlarınızı karşılayan bir tedavi planı oluşturmak için doktorunuzla birlikte çalışmak önemlidir.
Birçok kişi sağlık hizmeti sağlayıcılarından oluşan bir ekiple çalışmaktan fayda görür. Bu ekipte doktorlar, terapistler ve rehabilitasyon uzmanları yer alabilir.
CFS ile yaşıyorsanız, Solve ME/CFS Initiative’de yararlı bulabileceğiniz kaynaklar vardır. CDC de KYS’yi yönetmek ve onunla yaşamak için öneriler sunmaktadır.
Kaynaklar
- Chronic fatigue syndrome. (2021).
womenshealth.gov/a-z-topics/chronic-fatigue-syndrome - cdc.gov/me-cfs/about/possible-causes.html
- Beyond myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome: Redefining an illness. (2015).
- Beyond myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome: Redefining an illness. (2015).
