Fıtık: Türleri, Belirtileri, Nedenleri ve Daha Fazlası

Fıtıklar tipik olarak kas zayıflığı ve zorlanmasının bir kombinasyonundan kaynaklanır. Doktorlar, ciddiyetine bağlı olarak komplikasyonlar için beklemeyi veya fıtığı onarmak için ameliyatı önerebilir.

Fıtık nedir?

Bir organ, kendisini yerinde tutan kas veya dokudaki bir açıklıktan içeri doğru itildiğinde fıtık oluşur. Örneğin, bağırsaklar karın duvarındaki zayıflamış bir bölgeden geçebilir.

Birçok fıtık göğüs ve kalça arasındaki karın bölgesinde meydana gelir, ancak üst uyluk ve kasık bölgelerinde de görülebilir.

Çoğu fıtık hemen hayati tehlike oluşturmaz, ancak kendiliğinden de geçmezler. Bazen tehlikeli komplikasyonları önlemek için ameliyat gerektirebilirler.

Fıtık türleri

Birkaç farklı fıtık türü vardır. Aşağıda, en yaygın olanlardan bazılarını inceleyeceğiz.

Kasık fıtığı

Kasık fıtıkları en yaygın fıtık türüdür. Bağırsakların alt karın duvarındaki, genellikle kasık kanalındaki zayıf bir noktadan veya yırtıktan içeri itilmesiyle oluşurlar.

Kasık kanalı kasığınızda bulunur. Erkeklerde spermatik kordonun karından skrotuma geçtiği bölgedir. Bu kordon testislere bağlanır. Kadınlarda kasık kanalı, rahmi yerinde tutmaya yardımcı olan bir bağ (yuvarlak bağ olarak adlandırılır) içerir.

Kasık fıtıkları erkeklerde daha yaygındır çünkü testisler doğumdan kısa bir süre sonra kasık kanalından aşağı iner. Kanalın neredeyse tamamen arkalarında kapanması gerekir. Bazen kanal düzgün kapanmaz ve zayıflamış bir alan bırakır. Kasık fıtıkları hakkında daha fazla bilgi edinin.

Hiatal herni

Hiatal herni, midenizin bir kısmı diyaframdan göğüs boşluğunuza doğru çıkıntı yaptığında meydana gelir. Diyafram, kasılarak ve havayı akciğerlere çekerek nefes almanıza yardımcı olan bir kas tabakasıdır. Karnınızdaki organları göğsünüzdekilerden ayırır.

Bu fıtık türü en çok 50 yaşın üzerindeki kişilerde görülür. Bir çocukta bu durum varsa, tipik olarak doğuştan gelen bir düzensizlikten kaynaklanır.

Hiatal herniler neredeyse her zaman gastroözofageal reflü hastalığına (GÖRH) neden olur. GÖRH’de mide içeriği geriye doğru yemek borusuna sızarak yanma hissine neden olur. Hiatal herniler hakkında daha fazla bilgi edinin.

Umbilikal herni

Umbilikal herniler çocukları ve bebekleri etkileyebilir. Bağırsaklar göbek deliğinin yakınındaki karın duvarından çıkıntı yaptığında ortaya çıkarlar. Çocuğunuzun göbek deliğinin içinde veya yakınında, özellikle de ağlarken bir şişkinlik fark edebilirsiniz.

Göbek fıtığı, karın duvarı kasları güçlendikçe genellikle kendiliğinden geçen tek fıtık türüdür. Bu genellikle çocuk 1 ya da 2 yaşına geldiğinde gerçekleşir. Fıtık 5 yaşına kadar geçmemişse, düzeltmek için ameliyat yapılabilir.

Yetişkinlerde de göbek fıtığı olabilir. Obezite, karında sıvı birikmesi (asit) veya hamilelik gibi durumlar nedeniyle karın bölgesinin tekrar tekrar gerilmesi sonucu oluşabilirler. Göbek fıtıkları hakkında ek ayrıntıları keşfedin.

Ventral fıtık

Ventral fıtık, doku karın kaslarınızdaki bir açıklıktan dışarı çıktığında meydana gelir. Yatarken ventral fıtığın boyutunun küçüldüğünü fark edebilirsiniz.

Ventral fıtık doğumdan itibaren mevcut olabilse de, daha yaygın olarak yaşamınız boyunca bir noktada edinilir. Ventral fıtık oluşumundaki yaygın faktörler arasında obezite, hamilelik ve yorucu aktivite yer alır.

Ventral herniler cerrahi bir kesi yerinde de oluşabilir. Buna insizyonel fıtık denir ve cerrahi yara izi veya cerrahi bölgedeki karın kaslarının zayıflığından kaynaklanabilir. Ventral herniler hakkında okumaya devam edin.

Fıtık belirtileri

Fıtığın en yaygın belirtisi etkilenen bölgede bir şişkinlik veya yumrudur. Örneğin, kasık fıtığı durumunda, kasık kemiğinizin her iki yanında kasık ve uyluğunuzun birleştiği yerde bir yumru fark edebilirsiniz.

Yatarken yumrunun “kaybolduğunu” görebilirsiniz. Ayağa kalktığınızda, eğildiğinizde veya öksürdüğünüzde fıtığınızı dokunma yoluyla hissetme olasılığınız daha yüksektir. Şişliğin etrafındaki bölgede rahatsızlık veya ağrı da olabilir.

Hiatal herni gibi bazı fıtık türlerinin daha spesifik semptomları olabilir. Bunlar mide ekşimesi, yutma güçlüğü ve göğüs ağrısını içerebilir.

Birçok vakada fıtıkların hiçbir belirtisi yoktur. İlgisiz bir sorun için tıbbi muayeneden geçerken veya rutin bir fiziksel muayene sırasında ortaya çıkmadığı sürece fıtığınız olduğunu bilmeyebilirsiniz.

Fıtık nedenleri

Fıtıklar kas zayıflığı ve zorlanmasının bir kombinasyonundan kaynaklanır. Nedenine bağlı olarak, bir fıtık hızlı veya uzun bir süre içinde gelişebilir.

Fıtığa yol açabilecek bazı yaygın kas güçsüzlüğü veya zorlanma nedenleri şunlardır:

• anne karnında gelişim sırasında ortaya çıkan ve doğumdan itibaren mevcut olan doğuştan bir durum
• yaşlanma
• bir yaralanma veya ameliyattan kaynaklanan hasar
• yorucu egzersiz veya ağır ağırlık kaldırma
• kronik öksürük veya kronik obstrüktif akciğer bozukluğu (KOAH)
• hamilelik, özellikle çoğul gebelikler
• bağırsak hareketi yaparken zorlanmanıza neden olan kabızlık
• aşırı kilolu olmak veya obezite
• asit

Ayrıca fıtık geliştirme olasılığınızı artıran bazı risk faktörleri de vardır. Bunlar şunları içerir:

• prematüre doğmak veya düşük doğum ağırlığına sahip olmak
• yaşlı olmak
• kronik öksürük (muhtemelen karın basıncındaki tekrarlayan artış nedeniyle)
• kistik fibrozis
• hamilelik
• kronik kabızlık
• aşırı kilolu olmak veya obezite
• sigara içmek, bağ dokusunun zayıflamasına yol açan
• kişisel veya ailesel fıtık öyküsü

Fıtık tedavisi

Bir fıtığı etkili bir şekilde tedavi etmenin tek yolu cerrahi onarımdır. Ameliyata ihtiyacınız olup olmadığı fıtığınızın büyüklüğüne ve semptomlarınızın ciddiyetine bağlıdır.

Doktorunuz olası komplikasyonlar için fıtığınızı izlemek isteyebilir. Bu yaklaşıma dikkatli bekleme denir.

Bazı durumlarda, kafes giymek fıtık semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Korse, fıtığı yerinde tutmaya yardımcı olan destekleyici bir iç çamaşırıdır. Korseyi kullanmadan önce tam olarak oturduğundan emin olmak için mutlaka doktorunuza danışın.

Hiatal herniniz varsa, mide asidini azaltan reçetesiz (OTC) ve reçeteli ilaçlar rahatsızlığınızı hafifletebilir ve semptomları iyileştirebilir. Bunlar arasında antiasitler, H2 reseptör blokerleri ve proton pompası inhibitörleri bulunur.

Fıtık teşhisi

Durumunuzu teşhis etmek için doktorunuz önce fiziksel bir muayene yapacaktır. Bu muayene sırasında doktorunuz karın veya kasık bölgenizde ayakta durduğunuzda, öksürdüğünüzde veya ıkındığınızda büyüyen bir şişkinlik olup olmadığını hissedebilir.

Doktorunuz daha sonra tıbbi geçmişinizi alacaktır. Size aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli sorular sorabilirler:

• Çıkıntıyı ilk ne zaman fark ettiniz?
• Başka belirtiler yaşadınız mı?
• Özellikle bir şeyin buna neden olmuş olabileceğini düşünüyor musunuz?
• Bana biraz yaşam tarzınızdan bahsedin. Mesleğiniz ağır kaldırmayı içeriyor mu? Sıkı egzersiz yapıyor musunuz? Profesyonel olarak veya eğlence amaçlı ağırlık kaldırıyor musunuz? Sigara içme geçmişiniz var mı?
• Kişisel veya ailevi fıtık geçmişiniz var mı?
• Karın veya kasık bölgenizde herhangi bir ameliyat geçirdiniz mi?

Doktorunuz muhtemelen tanıya yardımcı olmak için görüntüleme testleri de kullanacaktır. Bunlar şunları içerebilir:

• Abdominal ultrason. Abdominal ultrason, vücudun içindeki yapıların bir görüntüsünü oluşturmak için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanır.
• Abdominal BT taraması. Abdominal BT taraması, bir görüntü oluşturmak için X ışınlarını bilgisayar teknolojisi ile birleştirir.
• Abdominal MRI taraması. Abdominal MRI taraması, görüntü oluşturmak için güçlü mıknatıslar ve radyo dalgalarının bir kombinasyonunu kullanır.

Doktorunuz hiatal herniden şüpheleniyorsa, midenizin içini değerlendirmelerine olanak tanıyan başka testler de kullanabilir:

• Sindirim sisteminizin röntgenleri. Bir sağlık uzmanı size diatrizoat meglumin/diatrizoat sodyum (Gastrografin) içeren bir sıvı veya sıvı baryum çözeltisi içirecektir. Bu sıvılar sindirim sisteminizin röntgen görüntülerinde vurgulanmış olarak görünmesine yardımcı olur.
• Endoskopi. Endoskopi sırasında, bir sağlık uzmanı boğazınızdan aşağıya, yemek borunuza ve midenize bir tüpe bağlı küçük bir kamera geçirir.

Fıtık için ev ilaçları

Ev ilaçları fıtığınızı iyileştirmez, ancak semptomlarınızı hafifletmeye yardımcı olmak için yapabileceğiniz bazı şeyler vardır.

Lif alımınızı artırmak kabızlığı hafifletmeye yardımcı olabilir. Kabızlık bağırsak hareketleri sırasında ıkınmaya neden olabilir ve bu da fıtığı kötüleştirebilir. Yüksek lifli gıdalara örnek olarak tam tahıllar, meyveler ve sebzeler verilebilir.

Diyet değişiklikleri de hiatal herni semptomlarına yardımcı olabilir. Büyük veya ağır yemeklerden kaçınmaya çalışın, yemekten sonra uzanmayın veya eğilmeyin ve vücut ağırlığınızı ılımlı bir aralıkta tutun.

Asit reflüsünü önlemek için, baharatlı yiyecekler ve domates bazlı yiyecekler gibi reflüye neden olabilecek yiyeceklerden kaçının. Ayrıca, sigara içiyorsanız sigarayı bırakmak da yardımcı olabilir.

Fıtık egzersizleri

Egzersiz, fıtık çevresindeki kasları güçlendirmek ve kilo kaybını teşvik etmek için işe yarayabilir ve bazı semptomları azaltmaya yardımcı olabilir.

2018 yılında yapılan bir çalışmada, ventral fıtık onarımı ameliyatı geçiren obezite hastaları üzerinde bir egzersiz programının etkileri araştırılmıştır. Egzersiz programını tamamlayan kişilerde ameliyat sonrasında daha az komplikasyon görülmüştür.

Ağırlık kaldırma veya karnı zorlayan egzersizler gibi bazı egzersiz türlerinin fıtık bölgesindeki basıncı artırabileceğini unutmayın. Bu aslında fıtığın daha fazla şişmesine neden olabilir. Aynı durum yanlış yapılan egzersizler için de geçerlidir.

Fıtığınız varsa, egzersiz yapmayı bir doktor veya fizyoterapist ile görüşmek en iyisidir. Hangi egzersizlerin sizin için en iyisi olduğunu ve fıtığınızın tahriş olmasını önlemek için bunları nasıl doğru bir şekilde yapacağınızı size bildirmek için sizinle yakın bir şekilde çalışabilirler.

Fıtık iyileşmesi

Fıtık belirtilerini tanımak ve fıtığınız olduğundan şüpheleniyorsanız bir doktora görünmek önemlidir.

Tedavi edilmeyen bir fıtık kendiliğinden geçmez ve fıtıklar hayatı tehdit eden komplikasyonlara neden olabilir. Bir doktor fıtığınızı değerlendirebilir ve en iyi tedavi seçeneğini belirleyebilir.

Erken tıbbi bakım ve yaşam tarzı değişiklikleri semptomları en aza indirebilir. Ancak, bir fıtığı etkili bir şekilde tedavi etmenin tek yolu ameliyattır. Farklı fıtık onarım ameliyatları vardır ve bir cerrah durumunuz için hangisinin doğru olduğu konusunda tavsiyede bulunabilir.

Fıtık onarımı ameliyatı geçiren kişiler için görünüm genellikle çok iyidir. Ancak bu durum fıtığın yapısına, belirtilerinize ve genel sağlık durumunuza bağlı olabilir. Bazı durumlarda, fıtık onarım ameliyatından sonra tekrarlayabilir.

Fıtık onarım ameliyatı

Fıtığınız büyüyor veya ağrıya neden oluyorsa, bir cerrah ameliyat etmenin en iyisi olduğuna karar verebilir.

Fıtık karın duvarınızda fazladan bir deliğe neden oluyorsa, ameliyat sırasında karın duvarındaki deliği dikerek fıtığınızı onarabilirler. Bu genellikle deliğin cerrahi ağ ile yamalanmasıyla yapılır.

Bazen bir fıtık vücudun geçiş yollarından birinin olması gerekenden daha da geniş açılmasına neden olur. Örneğin, bu durum yemek borusunun diyaframdan geçmesi gereken boşlukta meydana gelebilir. Bu durumlarda, açıklığı sıkılaştırmak için ameliyat yapılabilir.

Fıtıklar açık ya da laparoskopik cerrahi ile onarılabilir.

Açık ameliyat sırasında, cerrah fıtık bölgesine yakın bir kesi yapar ve ardından şişkin dokuyu karın içine geri iter. Daha sonra bölgeyi dikerek kapatır, bazen de cerrahi ağ ile güçlendirir. Son olarak kesiği kapatırlar.

Laparoskopik cerrahide fıtığı onarmak için küçük bir kamera ve minyatür cerrahi ekipman kullanılır. Sadece birkaç küçük kesi gerektirir ve çevre dokuya daha az zarar verir.

Tüm fıtıklar laparoskopik cerrahi için uygun değildir. Fıtığınız açık cerrahi onarım gerektiriyorsa, cerrahınız durumunuz için hangi tekniğin en iyi olduğunu belirlemek için sizinle birlikte çalışacaktır. Kasık fıtığı onarımı hakkında daha fazla bilgi edinin.

Ameliyattan sonra iyileşme

Ameliyatınızdan sonra ameliyat bölgesinin etrafında ağrı hissedebilirsiniz. Cerrahınız siz iyileşirken bu rahatsızlığı hafifletmeye yardımcı olacak ilaçlar reçete edecektir.

Cerrahınızın yara bakımıyla ilgili talimatlarını dikkatle uyguladığınızdan emin olun. Ateş, bölgede kızarıklık veya drenaj ya da aniden kötüleşen ağrı gibi herhangi bir enfeksiyon belirtisi fark ederseniz derhal onlarla iletişime geçin.

Fıtık onarımınızın ardından birkaç hafta boyunca normal şekilde hareket edemeyebilirsiniz. Yorucu aktivitelerden kaçınmanız gerekecektir. Ayrıca, bu dönemde 10 pounddan (4,5 kilogram) daha ağır nesneleri kaldırmaktan kaçınmalısınız. Bu, bir galon sütün ağırlığından biraz daha fazladır.

Açık ameliyat genellikle laparoskopik ameliyattan daha uzun bir iyileşme süreci gerektirir. Cerrahınız normal rutininize ne zaman dönebileceğinizi size bildirecektir.

Bebeklerde fıtık

Bebeklerin yüzde 10 ila 25’i göbek fıtığı ile doğar. Bu fıtık türü, prematüre veya düşük doğum ağırlıklı doğan bebeklerde daha yaygındır.

Göbek fıtıkları göbek deliğinin yakınında meydana gelir. Göbek kordonunun bıraktığı deliği çevreleyen kaslar düzgün kapanmadığında oluşurlar. Bu da bağırsağın bir kısmının dışarı çıkmasına neden olur.

Çocuğunuzda göbek fıtığı varsa, ağladığında veya öksürdüğünde daha fazla fark edebilirsiniz. Çocuklarda göbek fıtıkları tipik olarak ağrısızdır. Ancak, fıtık bölgesinde ağrı, kusma veya şişme gibi belirtiler ortaya çıktığında, acil tıbbi yardım almalısınız.

Çocuğunuzda göbek fıtığı olduğunu fark ederseniz çocuğunuzun çocuk doktoruna görünün. Göbek fıtıkları genellikle çocuk 1 veya 2 yaşına geldiğinde kaybolur. Eğer 5 yaşına kadar geçmezse, onarmak için ameliyat yapılabilir. Göbek fıtığı onarımı hakkında daha fazla bilgi edinin.

Hamilelik ve fıtık

Hamileyseniz ve fıtığınız olduğunu düşünüyorsanız, bir doktora görünün. Bunu değerlendirebilir ve herhangi bir sağlık riski oluşturup oluşturmadığını belirleyebilirler.

Genellikle, fıtık onarımı doğum sonrasına kadar bekleyebilir. Hamilelik öncesinde veya sırasında mevcut olan küçük bir fıtık büyümeye veya rahatsızlığa neden olmaya başlarsa, onarılması için ameliyat önerilebilir. Bunun yapılması için önerilen zaman ikinci üç aylık dönemdir.

Geçmişte onarılmış olan fıtıklar daha sonraki gebeliklerde geri dönebilir. Bunun nedeni, hamileliğin ameliyatla zayıflamış olabilecek karın kas dokusu üzerinde bir baskı oluşturmasıdır.

Fıtıklar sezaryen doğumun ardından da ortaya çıkabilir. Sezaryen doğum sırasında doktor karın ve rahim içine bir kesi yapar. Bebek daha sonra bu kesilerden doğurtulur.

Sezaryenle doğum yapılan bölgede bazen insizyonel fıtık oluşabilir. Sezaryen doğumdan sonra ortaya çıkan fıtıklar hakkında daha fazla bilgi edinin.

Fıtık komplikasyonları

Bazen tedavi edilmeyen bir fıtık potansiyel olarak ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

Fıtığınız büyüyebilir ve daha fazla belirtiye neden olabilir. Ayrıca yakındaki dokular üzerinde çok fazla baskı oluşturabilir ve bu da çevredeki bölgede şişlik ve ağrıya neden olabilir.

Bağırsağınızın bir kısmı da karın duvarında sıkışabilir. Buna inkarserasyon denir. Sıkışma bağırsağınızı tıkayabilir ve şiddetli ağrı, mide bulantısı veya kabızlığa neden olabilir.

Bağırsaklarınızın sıkışan bölümü yeterli kan akışı alamazsa, boğulma meydana gelir. Bu durum bağırsak dokusunun enfekte olmasına veya ölmesine neden olabilir. Boğulmuş bir fıtık hayatı tehdit eder ve acil tıbbi bakım gerektirir.

Fıtığınız için acil tıbbi yardım almanız gerektiğine işaret edebilecek bazı belirtiler şunlardır:

• kırmızı veya mor renk alan bir çıkıntı
• aniden kötüleşen ağrı
• bulantı
• kusma
• ateş
• gaz çıkaramama veya bağırsak hareketleri yapamama

Fıtığın önlenmesi

Bir fıtığın gelişmesini her zaman önleyemezsiniz. Bazen fıtık, mevcut kalıtsal bir durum veya geçirilmiş bir ameliyat nedeniyle ortaya çıkar.

Bununla birlikte, fıtık riskinizi azaltmaya yardımcı olmak için bazı basit yaşam tarzı ayarlamaları yapabilirsiniz. Bu adımlar, vücudunuza yüklediğiniz yük miktarını azaltmayı amaçlar.

İşte birkaç genel önleme ipucu:

• Sigara içiyorsanız, bırakmayı düşünün. Size uygun bir sigarayı bırakma planı oluşturmak için doktorunuzla birlikte çalışabilirsiniz.
• İnatçı bir öksürük geliştirmekten kaçınmak için hasta olduğunuzda bir doktora görünün.
• Ilımlı bir vücut ağırlığını koruyun.
• Bağırsak hareketi yaparken veya idrar yaparken zorlanmamaya çalışın.
• Kabızlığı önlemek için yeterince yüksek lifli gıdalar tüketin.
• Karın kaslarınızı güçlendirmeye yardımcı olacak egzersizler yapın.
• Sizin için çok ağır olan ağırlıkları kaldırmaktan kaçının. Ağır bir şey kaldırmanız gerekiyorsa, belinizden veya sırtınızdan değil dizlerinizden bükün. Ayrıca ağır nesneleri kaldırırken nefesinizi tutmaktan kaçının. Bunun yerine, hiatal herninin oluşma veya kötüleşme olasılığını azaltmak için kaldırma sırasında nefes verin.

Kaynaklar

• Lucas AGT, et al. (2021). Pediatric umbilical hernia.
  ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459294
• Liang MK, et al. (2018). Modifying risks in ventral hernia patients with prehabilitation: A randomized controlled trial.
  pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30048306